IS0 14001 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ
Çevrenin, toplum ve ekonomi arasında bir dengeyi sağlayacak şekilde, gelecek nesillerin ihtiyaçlarını karşılamayı tehlikeye atmadan, bugünün ihtiyaçlarını karşılamak için hayati öneme sahip olduğu değerlendirilir. Sürdürülebilir kalkınma hedefine ulaşmak, sürdürülebilirliğin bu üç unsurunun dengelenmesi ile gerçekleşir.
Sürdürülebilir kalkınma, şeffaflık ve hesap verebilirlik için sosyal beklentiler, artarak sıkılaşan mevzuat,kirlilikten kaynaklanan çevre üzerinde artan baskı, kaynakların verimsiz kullanımı, uygunsuz atık yönetimi, iklim değişikliği, ekosistemin değersizleşmesi ve biyoçeşitliliğin kaybedilmesi ile ağır ağır artmıştır.Bu durum da kuruluşları, sürdürülebilirliğin çevre boyutuna katkı sağlamak amacıyla ISO 14001:2015 çevre yönetim sistemlerini uygulamak suretiyle çevre yönetimine sistematik bir yaklaşım benimsemeye itmiştir.
Çevre yönetim sisteminin amacı ISO 14001:2015 standardının amacı, kuruluşlara çevreyi korumak ve sosyoekonomik ihtiyaçlarla denge içerisinde değişen çevre şartlarına tepki vermek için bir çerçeve sağlamaktır. ISO 14001:2015, kuruluşların kendi yönetim sistemi için belirlediği amaçlanan çıktılarına erişmek için kuruluşlara şartlar belirler. Çevre yönetimi için sistematik bir yaklaşım, üst yönetime bilgi ile aşağıdakilerle, uzun süreli başarı oluşturma ve sürdürülebilir kalkınmaya katkı için seçenek oluşturur:
- Olumsuz çevresel etkilerin önlenmesi veya hafifletilmesi ile çevrenin korunması,
- Çevresel şartların potansiyel olumsuz etkilerinin kuruluş üzerinde hafifletilmesi,
- Kuruluşa uygunluk yükümlülüklerinin yerine getirmesinde yardım edilmesi,
- Çevresel performansın artması,
- Çevresel etkilerin, yaşam döngüsü içerisinde istem dışı şekilde artmasını önleyebilecek bir yaşam döngüsü yaklaşımı kullanarak, kuruluşun ürün ve hizmetlerinin; tasarımının, imalatının, dağıtımının,tüketiminin ve elden çıkarılmasının kontrol edilmesi veya etkilemesi,
- Kuruluşun pazardaki pozisyonunu güçlendiren çevresel olarak sağlam alternatiflerin sonuçları olabilecek finansal ve operasyonel faydalar sağlanması,
- İlgili taraflarla çevre bilgilerinin paylaşılması.
Başarı faktörleri
Bir çevre yönetim sisteminin başarısı, üst yönetiminin liderliğinde, kuruluşun bütün seviyeleri ve fonksiyonlarındaki bağlılığa bağlıdır. Kuruluşlar, olumsuz çevresel etkileri önlemek veya azaltmak amacıyla, özellikle de stratejik ve rekabetçi boyutları olan, yararlı çevresel etkileri artırmak için fırsatları artırabilir. Üst yönetim, çevre yönetimini; kuruluşun iş proseslerine, stratejik istikamet ve karar alma ile diğer iş önceliklerine entegre ederek ve çevre yönetimini kuruluşun bütün yönetim sistemleri ile birleştirerek, riskleri ve fırsatları etkin bir şekilde belirleyebilir. ISO 14001:2015 standardının başarı ile uygulandığının gösterilmesi, ilgili taraflara etkin bir çevre yönetim sisteminin var olduğunu garanti etmek için kullanılabilir.
ISO 14001:2015' in adapte edilmesi, kendi içinde en uygun çevre çıktılarının olmasını garanti etmez. ISO 14001:2015 standardının uygulaması, kuruluştan kuruluşa (her bir kuruluş bağlamında) değişebilir. İki kuruluş benzer faaliyetler yürütebilir, ancak farklı uygunluk yükümlülükleri, çevre politikalarında farklı taahhütler, farklı çevre teknolojileri ve farklı çevre performans amaçlarına sahipken bile bu standardın şartlarına uygunluk sağlanabilir. Çevre yönetim sisteminin detay ve karmaşıklık seviyesi, kuruluşun bağlamına, çevre yönetim sisteminin kapsamına, yönetim sisteminin uygunluk yükümlülükleri ve faaliyetlerinin, ürün ve hizmetlerinin yapısına bağlı olarak (yönetim sisteminin çevresel boyutları ve ilgili çevresel etkileri dahil) değişecektir.
Planla – Uygula - Kontrol et - Önlem al modeli
ISO 14001:2015 çevre yönetim sisteminin temelini oluşturan yaklaşımın esası, Planla – Uygula - Kontrol et - Önlem al - (PUKÖ) olarak bilinen konsepte dayanır. PUKÖ modeli, sürekli iyileştirmeye ulaşmak için kuruluşça kullanılan, tekrarlı bir proses sağlar. ISO 14001:2015 çevre yönetim sistemine ve bu sistemin her bir unsuruna uygulanabilir. PUKÖ kısaca aşağıdaki şekilde ifade edilebilir:
- Planla: Kuruluşun çevre politikasına uygun olarak, sonuçların elde edilmesi için gerekli amaçların ve süreçlerin oluşturulması.
- Uygula: Süreçlerin planlandığı şekilde uygulanması.
- Kontrol et: Taahhütler, çevre amaçları ve çalışma kriterleri dahil çevre politikalarına göre proseslerin izlenmesi ve ölçülmesi ile sonuçların rapor edilmesi.
- Önlem al: Sürekli iyileştirme için önlem alınması.
ISO 14001:2015, bir kuruluşun, çevresel performansını arttırmak için kullanabileceği bir çevre yönetim sistemi için şartlarını kapsar. ISO 14001:2015 standardının, sürdürülebilirliğin çevre boyutuna katkı sağlayan, çevre sorumluluklarını sistematik bir yaklaşımla yönetmeyi amaçlayan kuruluşlar için kullanımı amaçlanmıştır. ISO 14001:2015 standardı, kuruluşun; çevreye, kuruluşun kendine ve ilgili taraflara değer katan, kendi çevre yönetim sisteminin amaçlanan çıktılarına ulaşmasına yardım eder. Kuruluşun çevre politikaları ile uyumlu olarak, bir çevre yönetim sisteminin çıktıları aşağıdakileri kapsar:
- Çevre performansının artırılması,
- Uygunluk yükümlülüklerinin yerine getirilmesi,
- Çevre amaçlarına ulaşma.
ISO 14001:2015, boyutuna, tipine ve yapısına bakılmaksızın tüm kuruluşlara ve bir yaşam döngüsü yaklaşımı ile kuruluşun kontrol veya etki edebileceğini tespit ettiği; faaliyetlerinin, ürünlerinin ve hizmetlerinin çevre boyutlarına uygulanabilir. Bu standard, belirli çevre performans kriteri ifade etmez. ISO 14001:2015 standardının tamamı veya bir bölümü, sistematik şekilde çevre yönetiminin iyileştirilmesi için kullanılabilir. ISO 14001:2015 standardına uygunluk ifadesi ancak, bir kuruluşun çevre yönetim sistemi ISO 14001:2015 standardının tüm şartlarını kapsaması ve şartların tamamının istisnasız şekilde karşılanması ile olur.